Sprečavanje prevarnih oblika

PLAN AKCIJE “STOP PREVARAMA, DO PENZIJE POŠTENO”

I Opšti dio

Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje (Fond PIO) akciju pod nazivom „Stop prevarama, do penzije pošteno“ počev od 01.01.2012. godine pokreće kao aktivnost sprečavanja pojava prevara u penzijskom sistemu, naročito u postupku ostvarivanja prava na invalidsku penziju. Akcija se pokreće i sprovodi na osnovu realne potrebe zasnovane na učestalim prijavama, u pisanoj formi ili usmeno, od strane korisnika ili osiguranika Fonda PIO i ukazivanja organizacija ili organa Republike da u postupku ostvarivanja prava na penziju, a najučestalije kod invalidskih penzija, ima pojava nepravilnosti, „uslužne“ ili lažirane medicinske dokumentacije pa i izrazito nezakonitog postupanja. Akcija će se odvijati trajno.

Ponekad su učestali natpisi i komentari u medijima da se penzija može „dobiti“ za 5.000 čak i 10.000 KM. To se dešavalo najčešće bez konkretnog dokaza, ali je ostavljalo negativan uticaj i narušavalo reputaciju Fonda, kao organa formiranog za ostvarivanje prava u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, koji u vremenu savremenih i neposrednih komunikacija treba da se afirmiše kao javni servis za ostvarivanje prava osiguranika i korisnika u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja.

Razlog za početak akcije je i potreba završetka postupka naknadne kontrole nalaza, ocjene i mišljenja organa vještačenja u prvom i drugom stepenu, na osnovu kojih je u 2007. 2008. i 2009. godini  oko 9.000 korisnika ostvarilo pravo na invalidsku penziju. Po Nalogu ministra rada i boračko invalidske zaštite Republike Srpske broj: 16-04/4-181-109/10 od 16.03.2010. godine ovi korisnici su bili uključeni u postupak naknadne kontrole.

II Postojeća praksa

Pojave prevara u dosadašnjoj praksi bile su u obliku dvostrukog korištenja prava na penziju (u Republici Srpskoj i u nekoj drugoj državi), lažiranih školskih potvrda, dostavljanja krivotvorene medicinske dokumentacije i sl. Uporednom anlizom podataka između nosioca osiguranja Republike Srpske i Federacije BiH identifikovani su korisnici kojima je po istom osnovu vršena isplata penzije kod oba nosioca osiguranja. Iz navedenog razloga istima je obustavljena isplata penzije. Pažljivijim uvidom i kontrolom priložene dokumentacije otkrivane su prevare oko školskih potvrda ili druge dokumentacija. Potreba je da se taj postupak kontrole podigne na viši nivo i postane kontinuiran.

Udio invalidskih penzija u ukupnoj strukturi penzija, na nivou Fonda PIO, na bazi 231.190 korisnika u septembaru 2011. godine, iznosi 18%, starosnih 49%, porodičnih 33%. U posleratnom periodu, nakon 1996. godine, postotak invalidskih penzija bio je znatno veći, od 22 do 25%. Takođe, treba imati u vidu da se u strukturi porodične penzije, kao vrste prava od 76.098 korisnika tog prava sadržava 17.200 (22,6%) invalidskih penzija za koje je, prije toga, utvrđen gubitak radne sposobnosti osiguranika. U ukupnom broju korisnika to je 7,4 %.

Posebno je nedovoljno istražena i nerazjašnjena praksa velikih razlika u udjelu invalidskih penzija u filijalama Fonda, kao organizacionim dijelovima Fonda PIO. Omjer invalidskih penzija kreće u rasponima: filijala Doboj 14%, filijila Istočno Sarajevo 14,6%, filijala Bijeljina 16,7%, Filijala Prijedor 16,7%, Filijala Banja Luka 20% i Filijala Trebinje 28,2%. To su velike, čak i dvostruke razlike između pojedinih filijala iako se radi o jedinstvenom sistemu i jedinstvenom organu.

Potrebno je, koliko god je moguće, ujednačavanje prakse u filijalama, pri čemu je nužno uvažavati razlike i specifičnosti pojedinih regija u Republici Srpskoj. Treba imati u vidu da se postotak invalidskih penzija u državama okruženja kreće na manjem, približno istom ili višem nivou, zavisno od toga da li je područje tih država bilo zahvaćeno ratnim dejstvima, i to:

– Slovenija………………….16,8 %,               – Srbija: ………………… 22 %

– Makedonija………………..17,6 %,              – Crna Gora…………….. 25 %

– Federacija BiH………… 22 %,                 – Hrvatska ……………… 27 %

U razvijenijim zapadnoevropskim državama udio invalidskih penzija u ukupnoj strukturi znatno je manji i iznosi 10-12 % .

III Ciljevi akcije

Cilj akcije je preventivno djelovanje i suzbijanje prevara i nepravilnosti. Invalidska penzija, kao najkompleksnija i najosjetljivija vrsta penzijskog prava, mora se određivati strogo, u skladu sa propisima, uz profesionalan pristup ljekara-vještaka i javno. Pri tome treba imati u vidu da je u proceduri određivanja ovog prava, pored pravnog postupka, sadržan i prethodni postupak ocjene radne sposobnosti u Organima vještačenja Fonda PIO, a na bazi medicinske dokumentacije izdate od strane zdrav-stvenih ustanova primarne i specijalističke medicine.

Iskustvo i praksa zemalja u okruženju npr. Srbije, Hrvatske, a posebno u zapadnoevropskim zemljama gdje je otkrivanje različitih oblika prevara važan segment rada u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja dodatni su razlog da se Fond PIO odlučnije posveti ovom fenomenu i problemu. I sama posvećenost tom problemu ima značaja, o čemu svjedoče pozitivno vrednovanje predstavnika MMF-a za prošlogodišnju akciju „Stop lažnim invalidskim penzijama“ koja se odvijala kao kratkoročnakampanja, u periodu od 10.08. do 15.09.2010. godine, odnosno u ograničenom roku od 45 dana.

Generalno, cilj je da se svi procesi i postupci u Fondu PIO odvijaju na potpuno zakonit, javan i transparentan način. Takođe da se otklone nedoumice oko pravilnosti pri  ostvarivanju prava na invalidsku penziju.

IV Postupanje

Prijave podnosilaca o eventualnim prevarama i nepravilnostima prikupljaju se:

1. usmeno – putem otvorene, besplatne, telefonske linije u Fondu na broj 080050100, pri čemu prijava može biti anonimna ili uz identifikaciju podnosioca. Potrebno je prikupiti što više korisnih podataka: tačno ime i prezime, godinu ostvarivanja prava, mjesto, vrstu prava ,elemente sumnje i dr.
2. U pisanom obliku, u formi pisane predstavke, pisma i sl.
3. Elektronskom poštom,
4. putem sandučića namijenjenih za ove prijave i sandučića za„primjedbe i pohvale“,

Prijave u pisanom obliku, osim neposredne dostave u Centralnu službu Fonda, mogu se podnositi i u sjedištima svih šest filijala, putem namjenskih sandučića u svim  poslovnice Fonda PIO, putem pisma. Prijave se na propisan način prikupljaju i dostavljaju za obradu i provjeru u Centralnoj službi.

Operater prima usmenu prijavu i istovremeno obavještava podnosioca da slijedi postupak dalje i detaljnije provjere podataka, navoda i sumnji iz njegove prijave. Fond PIO podnosiocu garantuje zaštitu tajnosti njegove prijave.

Za prijave koje imaju osnove sumnje i argumenata utvrđuju se činjenice i vrši kontrola u bazi podataka Fonda PIO, a potom upućuju za dalju provjeru i postupak naknadnoj kontroli, koja će utvrditi pravilnost nalaza, ocjene i mišljenja organa vještačenja u prvom i drugom stepenu, odnosno da li je pravo na invalidsku penziju stečeno na nezakonit način.

Po potrebi, a zavisno od navoda i osnovanosti prijavu istovremeno proslijediti i Ministarstvu unutrašnjih poslova, odnosno tužilačkim organima.

Potrebno je, shodno naprijed navedenom Nalogu ministra, do kraja, okončati postupak naknadne kontrole nalaza, ocjene i mišljenja organa vještačenja u prvom i drugom stepenu za invalidske penzije ostvarene u 2007. 2008. i 2009. godini.

O potrebi naknadne kontrole nalaza, ocjene i mišljenja organa vještačenja, u skladu sa odredbama Uredbe o medicinskom vještačelju u penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 02/2013 i 71/2023) odlučuje direktor Fonda.

V Postupak u slučajevima sumnje na prevaru koju prijavljuje treće lice

Dvaput u toku mjeseca ovlašteni radnik Fonda će pregledati sandučad za „pritužbe i pohvale“ u filijalama i pronađeni sadržaj dostaviti portparolu Fonda, koji će iste pregledati i one predstavke i pritužbe, koje su očigledno osnovane, dostaviti direktoru Fonda u roku od tri dana od preuzimanja istih.

Radnik koji prima pozive putem otvorene telefonske linije će kratko zabilježiti sadržaj razgovora, pritužbe i prijave, a o zabilješkama na kraju radne sedmice obavještavati portparola Fonda koji će nakon izvršene provjere podataka u evidencijama Fonda PIO, a posredstvom Sektora za ostvarivanje prava upoznati direktora Fonda o onim pritužbama i prijavama, koje su očigledno osnovane, u roku od tri dana.

Portparol Fonda vodi uredne evidencije o podnesenim prijavama, pritužbama i predstavkama, o čemu će dostavljati podatke Odjeljenju za internu reviziju.

Direktor Fonda će se po upoznavanju sa sadržajem pismenih predstavki i pritužbi i usmenih prijava, ukoliko ocjeni da je potrebno ispitati stanje stvari, dostaviti potrebne informacije nadležnom rukovodiocu, koji je dužan postupiti po dostavljenom zahtjevu.

Nadležni rukovodilac će postupiti na sljedeći način:

1. rukovodilac filijale ili nadležni pomoćnik direktora ako ocjeni da je podnesena prijava osnovana, u roku od pet dana će uzeti izjavu od podnosioca prijave, drugih radnika koji mogu dati informacije o činjenicama koje potvrđuju osnove sumnje u počinjenu prevaru, kao i prikupiti druge materijalne dokaze i činjenice koje mogu doprinijeti razjašnjenju stvari.
2. nadležni rukovodilac će ustanoviti da li na osnovu istraživanja i prikupljenih dokaza postoji osnovana sumnja koja ukazuje da je počinjeno djelo prevare, te ukoliko se to pokaže, prikupljene dokaze će dostaviti Odjeljenju za internu reviziju kojeg će pismeno upoznati sa utvrđenim činjenicama, odmah, a najkasnije u roku od pet dana.
3. nadležni rukovodilac će obavjestiti Odjeljenje za internu reviziju o rezultatima provedenog postupka.

VI Saradnja sa drugim organima

U akciji „Stop prevarama, do penzije pošteno“ Fond PIO će uspostaviti saradnju u razmeni podataka sa svim fondovima u državama okruženja.

Uspostaviće i razvijati neposrednu saradnju sa svim Domovima zdravlja i specijalističkim medicinskim ustanovama u Republici Srpskoj, BiH, a prema mogućnostima i šire, budući da se medicinska dokumentacija za ocjenu radne sposobnosti i ostvarivanje prava na invalidsku penziju priprema i obezbjeđuje  upravo u tim zdravstvenim ustanovama.

Odgovarajući propagandni materijal (naljepnice, vinjete i dr.), putem poslovnica Fonda PIO, biće distribuisan i oglašen u svim Domovima zdravlja i bolnicama, u svim opštinama u Republici Srpskoj.

VII KONTROLA I PREDSTAVLjANjE REZULTATA

Rezultate akcije predstaviti periodično i na odgovarajući način (putem saopštenja, konferencija za novinare, saopštavanjem tačnih i provjerenih podataka javnosti-putem medija i dr.).

Početak akcije predstaviti na prigodnoj konferenciji za novinare, uz naglašavanje potrebe za pravilno i zakonito postupanje pri ostvarivalju prava na invalidsku penziju, potom  preventivnim djelovanjem protiv prevara u postupku ostvarivanja prava na penziju ali i riješenosti  da se prevare i nepravilnosti, ako se pojavljuju, odlučno suzbijati.

Pripremio:

portparol, Tihomir Joksimović